Op 12 maart organiseerde Heemschut een kennisbijeenkomst “Transformatie Post 65 erfgoed” in de raadzaal van de gemeente Amersfoort. Doel van deze bijeenkomst was om kennis uit te wisselen over de transformatie van Post 65 erfgoed. De locatie was niet alleen gekozen vanwege de centrale ligging, maar ook omdat de gemeente Amersfoort een nieuw stadhuis bouwt waardoor voor het huidige gebouw een nieuw toekomst gevonden moet worden. Een toekomstige transformatie locatie.
Deze kennisbijeenkomst werd georganiseerd omdat de landelijke werkgroep Post 65 steeds meer geconfronteerd wordt met de transformatie van gebouwen en gebieden uit de Post 65 periode zonder dat er voldoende oog is voor de erfgoed waarden van deze objecten. De wens om te transformeren kan verschillend zijn. Verduurzaming, functieverandering (van kantoren naar woningen), beëindigen van de activiteiten, extra ruimte/woningen creëren via optopping of simpelweg de wens om te slopen en nieuw te bouwen omdat het gebouw niet “modern” genoeg is. De vraag is of dat laatste nog gezien worden als transformatie van het bestaande.
Samenvattend bracht deze dag een aantal lessen die van belang zijn voor toekomstige transformaties. De Werkgroep Post ’65 ziet dat multidisciplinair werken van essentieel belang is. Architectuur historici, ontwerpers, exploitanten en gebruikers/belanghebbenden dienen elkaar te versterken waar mogelijk met behulp van gemeentelijke regie/support. Het vaststellen van de waarde van het bestaande is essentieel. Sloop is geen optie totdat is vastgesteld dat dit de enige optie is. Dit kan alleen op basis van objectieve gegevens en niet op basis van subjectieve opvattingen.
Sprekers van de dag
Na een welkomstwoord van de wethouder Dijksterhuis werd een overzicht gegeven van de activiteiten op het gebied van erfgoed in haar stad. Inmiddels zijn twee Post 65 gebouwen als gemeentelijk monument aangewezen. Ook werd stilgestaan bij de toekomst van het stadhuis na de verhuizing naar de nieuwbouw.
Sandra Hovens, adviseur monumentenzorg van de gemeente Amersfoort gaf aan dat het de wens van de gemeente is om te komen tot een bundeling van culturele instellingen. Het wordt daardoor een complex proces met de vraag of door verplaatsing van deze instellingen er niet op andere locatie een vergelijkbaar probleem ontstaat.
Arno Boon van BOEi maakte in de middag duidelijk dat één van de centrale vraagstukken van een transformatie de vraag is hoe de exploitatie van het getransformeerde gebouw kan worden ingericht. Hij deed dit aan de hand van de Banka studio’s in Maastricht, een gebouw dat oorspronkelijk diende als media centrum voor de lokale omroep. BOEi heeft het gebouw aangekocht en getransformeerd ten behoeve van de stichting Banka die als huurder optreedt en de ruimtes verhuurd voor muziekles, bandrepetities en optredens. Daarnaast worden kantoorruimtes apart verhuurd. Duidelijk werd dat bij de transformatie rekening moest worden gehouden met de wensen van de toekomstige huurders. In dit gebouw was de interne geluidsisolatie een belangrijk thema. Ook waren er problemen met de gebruikte materialen die niet meer voorhanden waren en die van belang waren voor het Post 65 karakter van het gebouw.
Dit dilemma werd treffend verwoord door Ronald Stenvert, bouwhistoricus die ons een beeld gaf van de bouwmaterialen die uniek waren voor de Post 65 periode. Voor een deel worden deze materialen niet meer geproduceerd en is het ook niet mogelijk om daar vervangende materialen voor te vinden, die recht doen aan het karakter van het gebouw. Dit vraag soms om creatieve onorthodoxe oplossingen.
Meerdere sprekers gaven aan dat het noodzakelijk is om een proces te ordenen waarbij gestart moet worden met een (bouw)historisch onderzoek. Johanna van Doorn, architectuur onderzoeker heeft het over het doorgronden van bestaande, de sociaal culturele, maatschappelijk en ruimtelijke waarde. Hierbij is het van belang om wisselwerking te creëren tussen ontwerpers, gebruikers en erfgoed experts. Het bewust maken van de waarde is een randvoorwaarde voor het behoud. Pas dan zal blijken dat er oplossingen gevonden kunnen worden voor vraagstukken die eerst niet oplosbaar leken.
Martijn Oosterhuis, adviseur erfgoed en ruimte van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed trok dit breder. Zeker bij gebiedstransformaties is het wenselijk om te werken met een transformatiekader. Het goed definiëren van de erfgoedwaarden en de vertaling daarvan in de aanwezige ruimtelijke componenten dient het startpunt te zijn voor de ontwerpers. Hierbij is een samenwerking tussen de diverse disciplines van essentieel belang. Diverse voorbeelden passeerden de revue zoals het ENCI terrein (de Eerste Nederlandse Cement Industrie) in Maastricht en het Wolvenplein (voormalig gevangenis complex) in Utrecht.
De middag werd besloten door het bespreken van een actueel transformatie proces in Leeuwarden. De door architect Bonnema ontworpen brutalistische kantoortoren wordt getransformeerd naar woningen. Het historisch onderzoek werd uitgevoerd en toegelicht door Leon Sebregts, architectuur historicus en het ontwerpproces door Jasper Uitert, architect bij EVA architecten. Leon gaf aan welke ontwerp uitgangspunten gehanteerd dienden te worden om het gebouw het brutalistisch karakter te laten behouden. De verticale lijnen en de terugliggende gevel waren essentieel voor het behoud van het Post 65 karakter. Dus geen balkons, maar loggia’s om een buitenruimte te creëren. Door terug te gaan naar de oorspronkelijke ontwerpuitgangspunten was een gedeeltelijke sloop en aanvulling van de plint een essentieel onderdeel van de transformatie.
