De middeleeuwse Geertekerk in Utrecht is klaar voor de toekomst. Na een grondige renovatie in opdracht van Huize Molenaar heeft Wethouder Kees Geldof van Utrecht de kerk 25 september j.l. feestelijke geopend.
Uit het Archief van Heemschut: Heemschut en de Utrechtse Geertekerk
Heemschut heeft de jonge kunsthistoricus en mediëvist Floris Harskamp gevraagd te duiken in ons archief en dit te koppelen aan een recente gebeurtenis. Hij heeft gekozen om aandacht te besteden aan de middeleeuwse Geertekerk te Utrecht. Deze kerk werd na een grondige renovatie in opdracht van de nieuwe gebruiker, Huize Molenaar, op 25 september jl. feestelijk in gebruik genomen. Met het nieuwe commerciële gebruik is de kerk weer klaar voor de toekomst. Dit staat in schril contrast met 60 jaar geleden toen de kerk op de nominatie stond voor sloop. Onder andere Heemschut moest er aan te pas komen om restauratie af te dwingen. Gelukkig is dat niet gebeurd met de kerk met de prachtige akoestiek en lichtinval.
Van bouwval tot sierraad van de stad, de Geertekerk te Utrecht 1255-2016
Floris Harskamp
Als Heemschut in de jaren ‘40 bericht over de Geertekerk te Utrecht is het louter kommer en kwel: ‘Het regent binnen even hard als buiten’, en ‘de veelomstreden Geertekerk, waar de boomen door het dak groeien.’ De kerk stond sinds 1930 leeg, een groot deel van het dak ontbrak (!) en de gemeente Utrecht had de Geertekerk dan ook op de nominatielijst gezet om gesloopt te worden. Heemschut hintte in 1941 voorzichtig op een andere bestemming voor de kerk: ‘maar daarom behoeft het gebouw nog niet afgebroken te worden. Wellicht komt er nog een mogelijkheid … dat het bouwwerk alsnog gerestaureerd wordt.’ In 1942 boog een commissie zich over de kwestie Geertekerk en werd het langzaamaan duidelijk dat het gebouw behouden zou blijven, alhoewel de daadwerkelijke beslissing uit bleef.
De Geertekerk, vernoemd naar de heilige Gertrudis van Nijvel (626-659), was één van de vier middeleeuwse parochiekerken (bedoeld voor de ‘gewone’ gelovigen) in Utrecht. De bouw geschiedde tussen 1255 en 1259 in de Romaanse stijl. Een zogenaamd éénbeukig tufstenen zaalkerkje was het resultaat. De toren is van latere datum (13e eeuw), het koor en transept zijn in de vroege 14de eeuw in een sobere gotische stijl gebouwd. De zijbeuken zijn halverwege de 14de begin 15de eeuw tot stand gekomen aan weerszijden van het bouwwerk. De Geertekerk heeft eeuwen dienst gedaan als geloofshuis voor katholieken tot 1580, toen het Utrechtse stadsbestuur overging op het nieuwe geloof. Tot de leegstand in 1930 werd de Geertekerk gebruikt voor Ned. Hervormde diensten.
Enfin, terug naar de twintigste eeuw. De kerk was zoals gezegd in deerniswekkende staat. Alle glas- in-lood-ramen waren ingegooid, het schip stond tijdens regenbuien blank, de vloer was verrot en de muren vol gaten. De gemeente Utrecht streek de hand over het hart, de Geertekerk zou niet gesloopt worden, gerestaureerd evenmin, het ‘bouwval’ werd op een monumentenwachtlijst gezet.
Redding kwam als door Goddelijke interventie, de Remonstrantse Broederschap kocht de Geertekerk en liet het in de jaren 1954-1956 grondig renoveren. In 1959 berichtte Heemschut dan ook met gepaste trots: ‘Thans is het weer een sierraad van de stad.’ De Geertekerk is teruggebracht in een uiterst sobere en ingetogen Romaanse stijl, die volgens sommigen zelfs wat ‘dorps’ aandoet. Bijzonder zijn de klokken van de Geertekerk; naast de grote Ghertrut van Steven Buitendiic uit 1477 (1150kg.), hangt er ook een klok van de wereldvermaarde gieter Geert van Wou (de Jezus Maria Johannes, 650kg.) uit 1506.
Dankzij het vrijzinnige karakter van het Remonstrantse Genootschap, waar persoonlijke geloofsvrijheid hoog in het vaandel staat, doet de Geertekerk niet alleen dienst voor erediensten op zondag, maar zijn er ook lezingen, concerten (ook de Geertekerk is een podium voor het welbekende Festival Oude Muziek) en ‘Mindfullness’cursussen. Ook is de kerk te huur voor doopplechtigheden, huwelijken (de Geertekerk was in 1986 de eerste kerk ter wereld waar een inzegening van homoseksueel koppel plaatsvond) en rouwdiensten.
Meer informatie
Huize Molenaar is sinds 1892 in een rijksmonument in Utrecht gevestigd en is hét adres voor besloten (huwelijks)diners en vergaderingen. Zij exploiteren naast de Geertekerk ook Paushuize.
Korte Nieuwstraat 6-8
3512 NM Utrecht
030 231 0347
info@huizemolenaar.nl
Remonstrantse Gemeente Utrecht – Geertekerk
Geertekerkhof 23
3511 XC Utrecht
tel. +31 (0)30 234 01 98
rgu@geertekerk.nl
[1] z.a. ‘De Geertekerk te Utrecht’, Heemschut vol. 18 no. 4 (1941) 53-55, aldaar 53.
[2] R. Hekker, ‘Utrechts oud stadsschoon’ Heemschut vol. 21 no. 9/10 (1944) 57-60, aldaar 59; de NSB heeft een grote rol gespeeld bij het behoud van de Geertekerk. [FGTH]
[3] z.a. ‘Geertekerk’, 55.
[4] J. Bierens de Haan, ‘xxxvi. Monumentencommissie der stad Utrecht’ Heemschut vol. 19 no. 2 (1942) 27.
[5] T. Koot, ‘Monumentenzorg?’ Heemschut vol. 29 no. 6 (1950) 99-100, aldaar 100.
[6] z.a. ‘Het FD over de demp- en doorbraakplannen’ Heemschut vol. 36 no. 1 (1959) 9-11, aldaar 10.
[7] http://www.dichtbij.nl/utrecht-en-leidsche-rijn/lifestyle/wonen/artikel/2351138/geertekerk-steen-voor-steen-verplaatst.aspx, gezien op 21 september 2016 om 14:20.