Deze zomer presenteerde de VNC een omvangrijk onderzoek naar de staat van de graften in Zuid-Limburg. Het Zuid-Limburgse landschap staat bekend om haar terrassen – de horizontale afvlakkingen op de hellingen. Graften zijn de steile randen van deze terrassen. Van oudsher zijn de graften begroeid, idealiter met houtige gewassen. Goed beheerde graften zorgen voor veel biodiversiteit en zijn een belangrijk verbindend element voor veel planten en dieren.
Graften kunnen daarnaast het afstromen van grond tegengaan; ze werken erosieremmend, een belangrijke eigenschap gezien de hoogwaterproblematiek waarmee Zuid-Limburg regelmatig te kampen heeft. Ook leggen de graften met hun landschapselementen stikstof en CO2 vast.
De graften zijn onmisbare onderdelen van het Zuid-Limburgse heuvelland en zijn karakteristiek voor de cultuur- en landschapsgeschiedenis van het gebied. Desondanks is sinds de jaren veertig van de vorige eeuw naar schatting de helft van alle graften geruimd, veelal omdat zij bij ruilverkaveling en schaalvergroting als sta-in-de-weg werden gezien.
Om na te gaan hoe het gesteld is met de nog resterende graften heeft de VNC een omvangrijke inventarisatie uitgevoerd over een steekproef van 352 graften. Hiervoor werkten wij samen met het Waterschap Limburg, het agrarisch collectief Natuurrijk Limburg, de Bond Heemschut Limburg en Staatsbosbeheer.
De resultaten van het onderzoek waren bedroevend: minder dan een kwart van de graften verkeert in een goede staat van instandhouding en wordt momenteel niet bedreigd. Ook is een aanzienlijk deel van de graften geïsoleerd geraakt, waardoor de netwerkfunctie van hun landschapselementen verloren is gegaan. Daarnaast is het op veel graften wat betreft begroeiing slecht gesteld. Zo zijn veel graften ofwel kaal door het verdwijnen van begroeiing, of juist overwoekerd door stikstofminnende planten zoals brandnetels en bramen. Ook vindt bij bijna de helft van de graften achterstallig onderhoud plaats, is er geregeld vertrapping door vee en worden op enkele graften pesticiden gebruikt. Uit al deze bevindingen is te concluderen dat het graftenlandschap zwaar onder druk staat.
De VNC staat dan ook een grootscheeps herstel van de Zuid-Limburgse graften voor. Dat was ook de boodschap waarmee wij het onderzoek presenteerden. Om het graftenlandschap te herstellen zijn betere bescherming en handhaving nodig. Ook dienen achterstallig onderhoud en beheer weggewerkt te worden en dient de kwaliteit van de resterende graften te verbeteren. Tot slot dienen nieuwe graften te worden aangelegd en bijna verdwenen graften te worden hersteld. Al met al zou de VNC graag vijftig graften per jaar hersteld zien worden.
Een vóór-en-na-situatie van een graftenstelsel. Boven de huidige, kale situatie. Beneden hoe wij het graag zouden zien. Klik op de afbeelding om deze te vergroten.
Naar aanleiding van de presentatie is op voorstel van de VNC een graftenberaad ingesteld, waaraan de provincie Limburg leiding zal geven. Binnen het beraad moeten concrete afspraken worden gemaakt over herstel en bescherming van de graften en is er nauw toezicht op de gemaakte vorderingen. Bij het beraad worden verschillende partijen betrokken, waaronder uiteraard wijzelf. We houden u op de hoogte van de voortgang.
U kunt het onderzoeksrapport naar de staat van de graften hier downloaden.
