De Erfgoedwet zelf is redelijk op orde, maar de uitvoering van de wet rammelt. Dat is door de bank genomen de uitkomst van een uitgebreide evaluatie van de wet, zeven jaar na de invoering daarvan. Heemschut pleit voor doortastende maatregelen na de resultaten van dit belangrijke onderzoek.
In het rapport Beleidsdoorlichting Erfgoed is het functioneren van de landelijke wet voor erfgoed onderzocht. Ook Heemschut is voor het rapport geraadpleegd, samen met tientallen andere belangrijke partijen in het veld.
De doorlichting behandelt alle aspecten van het erfgoedveld: van het gebouwde erfgoed, de ruimtelijke inpassing, archeologie, mobiel erfgoed, collecties en immaterieel erfgoed. De onderzoekers hebben de opdracht meegekregen om het functioneren van de wet zelf te evalueren, maar het uitgebreide rapport laat ook de stand van zaken van het hele veld zien.
Heemschut houdt zich vooral bezig in de domeinen van het gebouwde erfgoed. In die categorieën zijn een paar opvallende zaken te lezen.
Zo onderschrijft het rapport het feit d at het aantal rijksmonumenten al jaren afneemt.Sinds een piek in 2012 verdwijnen er per jaar meer monumenten dan er bijkomen (door brand, sloop, enz.). Nederland telt op dit moment ruim 61.000 rijksmonumenten, 824 provinciale monumenten en ruim 75.000 gemeentelijke monumenten. Het rapport zegt hierover dat in het erfgoedveld breed de wens bestaat dat er nieuwe monumenten van rijkswege bijkomen, en dan met name uit de Wederopbouwperiode en de moderne periode van na 1965.
Schokkend
Ronduit schokkend is de conclusie dat de instandhoudingszorg voor het monumentenveld bij gemeenten weinig prioriteit lijkt te kennen. 23 procent van de gemeenten zegt niks te doen met de zorg van instandhouding van rijksmonumenten en 18 procent is daarmee onbekend.
49 procent van de 345 gemeenten geeft aan met een ondercapaciteit te kampen op het erfgoeddomein. Zowel gemeenten als partners in het erfgoedveld laken daarbij ook de rol van de provincies die dat weer zouden moeten controleren. Het toezicht van de provincies wordt ‘ad hoc’ en ‘minimalistisch’ genoemd. Daarnaast is er een breed onderschreven zorg bij de beleidsadviseurs erfgoed dat erfgoed bij de invoering van de Omgevingswet onvoldoende is meegenomen.
In het ruimtelijk domein zijn er daarnaast zorgen over de gebieden die de status werelderfgoed hebben. Veel van die gebieden zijn provinciaal grensoverschrijdend en de onderzoekers concluderen dat het beleid van de provincies niet goed op elkaar is afgestemd, daardoor verschilt de bescherming van het werelderfgoed van provincie tot provincie.
Er zijn grote zorgen over de vele kerkinterieurs met alle spullen die daarbij horen, die door de kerkelijke leegloop in gevaar zijn. De Erfgoedwet kent wel een mogelijkheid om deze interieurensembles te beschermen, maar dat is een open einde. De wet kent geen verdere uitwerking van deze beschermingsvorm.
Bovenstaande zaken zijn dingen die zich vooral begeven in een breder perspectief dan alleen de Erfgoedwet op zichzelf en leiden daarom ook niet direct tot wensen tot aanpassing van de wet uit 2016. Sommige zaken zijn dat wel.
Blijven aankaarten
Heemschut stuurt nog deze week een brief naar staatssecretaris Uslu uit om dit rapport als een moment te gebruiken om een aantal concrete zaken, zoals met de interieurensembles, nu eindelijk aan te pakken.
Daarnaast blijft Heemschut de grote zorgen aankaarten over de uitvoering van het erfgoedbeleid op lokaal niveau. Heemschut pleitte al eerder voor een belangrijkere rol van de Rijksoverheid in de keten van het erfgoedbeleid en we voelen ons gesterkt in de nut en noodzaak na het lezen van de conclusies van het rapport.