Het kantorencomplex uit 1982 van architect Abe Bonnema (1926-2001), bekend als het PEN-dorp, in Alkmaar moet in 2022 plaats maken voor een nieuwe woonwijk naar ontwerp van De Zwarte Hond, de voortzetting van het bureau van Bonnema. Hoewel het één groot gebouw is, heeft het meer weg van een dorp, kleinschalig en overal met de buitenruimte verbonden door in samenhang ontworpen tuinen, patio’s en daktuinen naar ontwerp van Mien Ruys en Hans Veldhoen.
Het is een uniek voorbeeld van de architectuur van het structuralisme, de stroming waarin architecten gebouwen opvatten als structuren, opgebouwd uit kleinere herhaalde elementen. Aldo van Eyck, Piet Blom en Herman Hertzberger waren de grondleggers. Binnen het omvangrijke Post ‘65 erfgoed nemen structuralistische gebouwen een aparte en herkenbare plaats in door deze specifieke architectuurfilosofie. Tegenwoordig staat het voortbestaan van veel van deze gebouwen onder druk door voorgenomen herbestemmingen, leegstand of sloop. In Leiden staat het Stadsbouwhuis leeg en in de Lunetten is men voornemens het gemeenschapscentrum De Musketon te moderniseren. Argumenten om tot sloop of verbouwing over te gaan betreffen meestal de hedendaagse isolatie-eisen en de typische bouwstructuur die hergebruik in de weg zou staan. Zo ook bij het PEN dorp, waar men tot de conclusie kwam dat de bestaande structuur niet geschikt is voor het inbouwen van vijfhonderd woningen.
Een goed voorbeeld van geslaagde herbestemming met respect voor de bestaande architectuur, is de voormalige brandweerkazerne van Jan Verhoeven (1926-1994) in Schaarsbergen (1982) waarin nu het Instituut Fysieke Veiligheid is gevestigd. De structuur bleek geschikt voor nieuwe kantoorindelingen en de buitenkant is vrijwel ongewijzigd gebleven. Daar wordt bevestigd wat de structuralisten voor ogen stond: juist door die scheiding van draagstructuur en invulling maakt dat veranderend gebruik mogelijk is.
Toch is behoud voor de gemeente geen optie, die staat de sloop toe. Heemschut heeft zich daarom tot minister Van Engelshoven gewend in een uiterste poging tot behoud. Heemschut heeft de minister gevraagd het complex als rijksmonument te bestempelen. De kans daarop is echter klein, er worden in Nederland geen nieuwe rijksmonumenten na 1965 aangewezen.
Foto: helddrone-service.nl
