Architect Gerrit Rietveld staat vooral bekend als de ontwerper van de rood-blauwe stoel, het Rietveld-Schöderhuis in Utrecht en het Van Goghmuseum in Amsterdam. Minder bekend is dat hij ook drie wijken met sociale woningbouw heeft ontworpen. Eén daarvan staat in Reeuwijk, waar hij in 1957 zes woningblokken met in totaal 52 woningen ontwierp.
Bijzonder aan dit ontwerp is het zogenaamde om- en-om-principe. Hierbij zijn de woningen om-en-om met hun voor- of achterzijde in het woonblok geplaatst. De voordeur van de ene woning ligt tussen de achtertuinen van de buren. Rietveld speelde al langer met dit idee, dat een levendiger architectonisch beeld oplevert dan bij het klassieke rijtjeshuis. Tegelijkertijd biedt dit type woningbouw meer privacy, wat ook door de huidige bewoners nog wordt gewaardeerd.
Rond 1980 werden de woningblokken gerenoveerd, waarbij de oorspronkelijke puien werden vervangen door bruine houten panelen die het karakter van het woningen aantastte. Ook werd er een flauw hellend dak aangebracht op de van oorsprong platte daken. Sindsdien zijn er ook steeds meer schuttingen geplaatst die het beeld verstoren.
Rietveld Stichting
Vorig jaar werd bekend dat de woningbouwvereniging van plan was de woningen te slopen en te vervangen door nieuwbouw. Vanaf dat moment heeft de Stichting auteursrechten G.Th. Rietveld (Rietveld Stichting) zich, onder andere met de publicatie van een cultuurhistorische studie van de hand van Erik Slothouber, ingezet voor het bekend maken van dit bijzondere ontwerp. Onbekend maakt namelijk onbemind. De Rietveld Stichting maakt zich daarbij ook sterk voor behoud van het bijzondere complex. Heemschut Zuid-Holland heeft zich hierbij aangesloten en heeft de woningbouwvereniging en de gemeente Reeuwijk dringend verzocht alles in het werk te stellen om de Rietveldwoningen te behouden. Stichting DOCOMOMO Nederland en het Cuypersgenootschap deden hetzelfde.
Goede samenwerking met verschillende partijen
Inmiddels heeft de gemeente voor tijdelijke bescherming van de woningblokken gezorgd. Die zijn nu beschermd op een manier die vergelijkbaar is met een beschermd stadsgezicht. Zo geldt er een vergunningstelsel voor sloop en bouwkundige ingrepen.
De woningbouwvereniging en de gemeente werken samen met de Rietveld Stichting en lokale partijen aan een plan voor de Rietveldwoningen. Heemschut en het Cuypersgenootschap zijn ook betrokken bij de gesprekken over de cultuurhistorische waarde van de woningen en het zoeken naar oplossingen voor behoud. Volledige sloop van alle zes blokken is gelukkig vrijwel zeker van de baan na een recente toezegging van de wethouder.
Restauratie op basis van het oorspronkelijke ontwerp heeft voorkeur
Momenteel worden twee varianten uitgewerkt. De variant die nadrukkelijk de voorkeur heeft van de erfgoedorganisaties en de Rietveld Stichting houdt restauratie van alle blokken op basis van het oorspronkelijke ontwerp in. Daarbij is in het interieur modernisering mogelijk. De tweede variant houdt behoud en restauratie van enkele blokken in met daarnaast nieuwbouw. Ook is voorgesteld een van de woningen geheel in originele staat te restaureren en, bewoond, als museumwoning te laten fungeren. Een besluit over de twee varianten wordt later genomen door de woningbouwvereniging.
Heemschut blijft de uitwerking van de plannen en de besluitvorming op de voet volgen.
Han Timmer, juli 2018
De om-en-om-woningen rond 1960. De voorzijde van een woning heeft een centrale raampartij. De achterzijde ligt iets terug onder de dakrand, heeft over de hele breedte vensters en een berging.
Foto: Pieter Brattinga, Centraal Museum, © Stichting auteursrechten G.Th. Rietveld.
De huidige situatie van de woningen.
Foto: Han Timmer.