Op verzoek van Heemschut Amsterdam heeft het dagelijks bestuur van stadsdeel West op 20 september 2022 besloten om de eerste stalen watertoren van Nederland aan te wijzen als gemeentelijk monument. De toren is gebouwd in 1966 en staat aan het Watertorenplein, nabij het Westerpark
Het object vormt een opvallende herinnering aan de aanwezigheid van het Waterleidingbedrijf in dit gebied. Daarnaast is de toren een voorbeeld van een zorgvuldig functioneel vormgegeven bedrijfsgebouw en een indrukwekkend staaltje ingenieurskunst. Samen met de oudere waterleidinggebouwen op het terrein vormt de nog steeds functionerende watertoren één geheel. Anders dan de overige gebouwen was de watertoren nog niet beschermd.
De watertoren staat op het voormalig terrein van de Gemeentelijke Waterleidingen in Westerpark. Het terrein werd in 1851 in gebruik genomen door de Duinwaterleiding. Op het terrein staan nog altijd diverse Waterleidinggebouwen uit de periode rond 1900. Anders dan de watertoren werden deze gebouwen al in 1991 op de gemeentelijke monumentenlijst gezet.
De watertoren is nodig om de waterdruk in het drinkwaterleidingnet te kunnen garanderen.Normaal wordt de druk verzorgd door pompen. Bij uitval door een stroomstoring nemen Noodaggregaten de stroomlevering voor de pompen over. Maar tussen de uitval van de stroom en het opstarten van de noodvoorziening zitten enkele minuten en gedurende die korte tijd zorgen watertorens voor de benodigde druk. Amsterdam heeft twee vrij recente watertorens, een bij het in 1965 in gebruik genomen pompstation Amstelveenseweg en deze toren uit 1966 aan de Haarlemmerweg. Beide torens zijn nog in gebruik.
De oudste watertorens in Nederland dateren uit het midden van de negentiende eeuw. Hoewel de functionele vorm van een op een toren geplaatst waterreservoir niet geheel werd verhuld, probeerde men toch door de decoratie, soms uitbundig, aan te sluiten bij de bouwstijl van de tijd. Zo zijn er talloze voorbeelden van romantische, van kantelen voorziene torens in neorenaissancestijl, de stijl waarin ook diverse gebouwen op het voormalige GWL-terrein zijn ontworpen. Na 1900 werden watertorens opgetrokken in beton of staal, soms in combinatie met baksteen. De vormgeving werd vooral na de oorlog meer en meer functionalistisch.
Ir. Henk ’t Hoen (1922-2006) van de Dienst der Publieke Werken leverde het ontwerp voor de toren aan het Watertorenplein. Op de bouwlocatie was niet veel ruimte beschikbaar. Omdat de funderingsplaat van de toren beperkt moest blijven, is hier (anders dan aan de Amstelveenseweg) gekozen voor een lichte constructie in plaats van beton. De verticale aan- en afvoerleidingen, de klimschacht er omheen en het reservoir er bovenop bestaan geheel uit stalen platen van twee centimeter dik. De ronde doorsnede van de schacht, de kegelvormige bodem en de dito afdekking van het reservoir zorgen voor de nodige sterkte. De toren is 37 meter hoog en het reservoir heeft een waterinhoud van 1280 m 3. ’T Hoen is er in geslaagd alle technische voorzieningen te integreren in een opvallend strakke, moderne vorm, die sinds de oplevering niet is veranderd.
Op initiatief van bewoners van de Staatsliedenbuurt en het stadsdeel is op het GWL-terrein in de jaren negentig een autoluwe milieuwijk gerealiseerd. Circa zeshonderd nieuwe woningen zijn gebouwd in een groene omgeving. Nederlands eerste duurzame wijk werd voltooid in 1997-‘98. Onderdeel van de duurzame aanpak was het behoud van de karakteristieke en te herontwikkeling bebouwing. Met de aanwijzing als gemeentelijk monument is nu ook de watertoren tegen aantasting en sloop beschermd.
