Stadsdeel Nieuw-West heeft onlangs op verzoek van Heemschut Amsterdam het Boezemgemaal Halfweg, Wethouder Van Essenweg 1-3 in Amsterdam-Westpoort, aangewezen tot monument. Het jonge monument is gebouwd in 1975-1977.
Het nieuwe gemeentelijk monument verving in 1977 het uit 1852 daterende stoomgemaal van het Hoogheemraadschap Rijnland, dat al veel langer rijksmonument is. Ontwerper is de Amsterdamse architect Dick Slebos (1923-2001), die nauw samenwerkte met het Amersfoortse ingenieursbureau DHV (Dwars, Heederik en Verhey B.V.).
Het gemaal heeft een onderbouw met drie doorstroomkanalen waarin schroefvijzels zijn aangebracht die het overtollige waterdoor middel van (oorspronkelijk) dieselmotoren wegpompen. Deze aandrijfmotoren zijn later door electromotoren vervangen. Drie schroefvijzels zorgen ervoor dat het water uit de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder via het Zijkanaal F omhoog gebracht wordt naar het niveau van de Amerikahaven en het Noordzeekanaal. De bovenbouw bestaat uit drie naast elkaar geplaatste kappen met onder elk een schroefvijzel met eigen aandrijfkast en motor. De drie kappen zijn bepalend voor de karakteristieke architectuur.
Heel bijzonder is het dat de opdrachtgever, het Hoogheemraadschap, ervoor heeft gekozen om niet vooral aandacht te besteden aan de techniek, maar door de keuze van de architect en de overeengekomen samenwerking tussen architect en ingenieur, ook het meest zichtbare deel van het complex, de bouwbouw, zorgvuldig vorm te laten geven. Het resultaat, een functioneel en als gemaal herkenbaar gebouw, is een goed voorbeeld van integratie van techniek en architectuur.
Met een reeks van aanwijzingsverzoeken in 2020 en 2021 heeft Heemschut Amsterdam aandacht en waardering gevraagd voor de jongste, moderne bouwkunst uit de periode 1966-1990. Dit eerste succes laat zien dat de gemeente inmiddels bezig is het onlangs geformuleerde beleid met betrekking tot Post ’65-architectuur ook daadwerkelijk uit te voeren. Voor een aan de rand van de stad gelegen utilitair complex als dit gemaal is dat van groot belang. Toekomstige aanpassingen aan veranderende techniek en de gevolgen van klimaatverandering voor het waterpeil zullen nodig zijn. Dankzij de beschermde status zullen die met respect voor de architectuur kunnen worden doorgevoerd.
Al in 2017 heeft Heemschut het erfgoed van de ruim 20 waterschappen in Nederland geïnventariseerd. Met dit jonge monument vragen we nogmaals aandacht voor dit karakteristieke Nederlandse erfgoed.
Foto: Stadsarchief Amsterdam