Nu de gemeente Utrecht lijkt te kiezen voor een woontoren die groter dan de Dom moet worden, is de discussie over hoogbouw actueler dan ooit. In meest recente van Heemschut wordt juist deze maand aandacht besteed aan dit onderwerp.
Binnenstedelijk bouwen is in ons land nog steeds de leidraad voor nieuwe woningbouwontwikkelingen. Liever dan een weiland op te offeren, gaan we voor verdichting. Maar een gebrek aan visie en beleid kan leiden tot merkwaardige initiatieven.
Op het gebied van hoogbouw is Nederland vergeleken met andere landen een kleine speler. Niet alleen zijn de hoogste gebouwen in ons land een stuk lager dan in landen met opkomende economieën, ook het aantal hoogbouwprojecten is beperkt. Toch zien we dat, mede door de toenemende druk op de ruimte, vooral in de Randstad, hoogbouw op verschillende plaatsen aan de orde is. In dit artikel kijken we naar een aantal initiatieven en wat we hier vanuit cultuurhistorisch oogpunt van zouden moeten vinden.
Kerktoren en schoorsteen
Eeuwenlang was de kerktoren het hoogste punt van stad en dorp. Dat beeld veranderde door de industrialisatie. De kerktoren kreeg concurrentie van de fabrieksschoorsteen, gevolgd door de silo. De eerste woontoren in ons land is de 46 meter hoge toren aan het Victorieplein van J.F. Staal in Amsterdam uit 1932. Het wonen in hoge gebouwen is een fenomeen dat zich echter pas in de tweede helft van de Wederopbouwperiode voortzet. Hoogbouw benodigt de toepassing van liften en pas in de jaren ’60 zien we in Nederlandse steden een aantal opvallende projecten verrijzen. Officieel wordt in Nederland de term hoogbouw nog steeds gebruikt voor gebouwen waarin volgens het bouwbesluit een lift vereist is. Deze eis geldt voor gebouwen vanaf vijf verdiepingen.
Neudeflat
Een opvallend voorbeeld is de Neudeflat in Utrecht, een ontwerp van H.A. Maaskant uit 1961. Met 62 meter was het destijds de hoogste kantoortoren van ons land, al was het plan aanvankelijk om hoger te bouwen dan de Domtoren. Interessant is dat dit gebouw - door veel Utrechters beschouwd als lelijkste gebouw van de historische binnenstad - in 2017 werd aangewezen als gemeentelijk monument en recentelijk is herbestemd tot woontoren. In Zandvoort werd, net als bijvoorbeeld bij onze zuiderburen in Oostende, slechts één hoge flat gebouwd. Het Palace Hotel was een laat ontwerp van niemand minder dan Jan Wils uit 1963-1969 en markeert de badplaats ook nu nog steeds. Het eronder gelegen Dolfirama was een publiekstrekker tot de sluiting in 1988.
Lees verder in de bijlage.